گُلزمین توار کیک۔ چاندنی دیسائی | نور بلوچ

گُلزمین توار کیک

یاتی: دا جمال جمہ تون اسہ انٹرویو ئسے ہراٹی فلسطینی زمین نا ارزشت، مزاحمت، زورانسری نا برخلاف جنگ ءُ سیوتی نا سرحال ئٹی ءِ. 

انٹرویو کروک. چاندنی دیسائی 

چاندنی دیسائی:  جمال، دا کنکن اسہ شرف ئسے کہ نیتون گپ و تران مننگ ءِ. نی ننے فلسطین نا ساڑی جاور و حال تا باورئٹ بناء آن ننے سرپندی تروسک؟

جمال: ہئو، الم دا وخت ئٹ جاور آک سخت نگیگ ءُ، خاص اُلس و فلسطینی کوالخواہ تا نیمہ غان، انتئے کہ اسرائیل نا نیمہ غاورنا تا جُنز youth movement نا رھشون بسیل ال اَرج basil Al arj خلنگانے۔ بسیل رملہ نا ھند ٹی 6 مارچ 2017 ٹی اسرائیلی  لشکر نا چھاپہ ئسے نا نیام ئٹ خلنگک۔ اونا خلنگ آن رند ،اونا جون عدالت آ دننگک ءُ اورا دوبہ لگک کہ اودے بے کاغز ءُ سلاء تُد مسنے. نی خیال کننگ کیسہ؟ دا اندنو مَلنڈ ئسے۔ گڑا ورناک عدالت نا مونا کوک خلیرہ و پارہ کہ "مون ءِ مون کبو" گنوک ہرے نُم کوالخواک دافتے لٹ و کُٹ نا بولی ٹی ورندی ایترہ. اوفک دافتے بے ڈول خلیرہ، مسن تے ام لٹ ایترہ و بسیل نا باوہ ءِ ام بشخپسہ، انداڑے اوفک تیوہ غا سیم آ تے ایپار کیرہ۔ بسیل نا باوہ غا جلہو کننگ و لٹ و کٹ کننگ نا سوب آن ننا اُلس باز غصہ ءِ۔ دا جہد ٹی ہچ بر اسہ شہید نا باوہ ءِ ننا جند نا بَندغ آتا دُو آن لٹ و کٹ کننگتنے۔ پولیس آن الیس تانکہ ننا مُلکی بَلا کماش (صدر) اسکان، ننا تیوہ غا کوالخواک اسرائیل نا کُمک کار ءُ۔ ہندی وخت ئٹ کالخواہ تا بر خلاف آ برانز آتہ سوب آن جاور آک باز نگیگ ءُ۔ دا اسہ بلُو کلہو ئسے کالخواتیکن اوفتا (سیکورٹی نا پڑ ءَ) اسرائیل تون اوڑدہ اوفتے ام شیف خلنگ ءُ۔

سوج: “Stop the wall campaign in Palestine”نا اسہ زمہ وار ئسے نا بستار ئٹ نی فلسطین نا ڈغار ءِ زایونسٹ پروجیکٹ انکروچمنٹ نا کسہ غاتے یکجاہ کننگ و اوفتا تالان ءِ کمک کیسہ، خاص بے قانودی آباتی Illegal settlements ءُ Apartheid Wall ءِ جوڑ کننگ نا درگت ئٹ۔ نی مُدام فلسطین ٹی ابو ندال نا مزاحمت نا کسہ غاتے بنفسہ و نی اُلس ءِ ٹووہنگ نا داب ئٹ تالان کیسہ تا۔ نی سرپندی تننگ کیسہ کہ اونا زمین امرو پیم اسیٹ پُلنگانے و اونا جہد و مزاحمت تون زمین نا امرو سیالی ئس ارے؟ 

جمال: نی فلسطین نا تاریخ ءِ ابو ندال نا کسہ آن خواننگ کیسہ۔ لڈ و بار نا راج دپتر،(اسرائیل نا ) شابیتی، منفنگ ،جہد و پاداری، دا تیوہ غاک زمین تون تفوک ءُ۔ دا تیوہ غاک ننے اسہ جاگہ خننگرہ۔ دا کہ ہمو درور تے مونا اتیک تہ دا ڈول ئنا بامڑد ءُ مزاحمت اسہ چاہنگک۔ دا بندغ ،کہ 1948 آن دائسکان کاپر قاسم نا گرین لائن آن مچے امے نیمہ نا ہندی ئس مسنے۔ دا تینا سرجم آ کہول تون 1948 ٹی دودیفینگانو۔ او دا وخت ٹی اسہ چُنکو مار ئس مسونے، باز چُنک مسنے، دا وخت ٹی اونا باوہ و پیرہ مون مَش کن نرفنگانو۔ اندا وخت ٹی اونا پیرہ خلنگک و اونا کہول و ایلو بندغک ارا تُو اسکان اندا مَش ءُ رخت آتا کیرغ آ جاگہ کیرہ، کُننگ کِن ہچ مفک بئے و بُوچ آتون گزران کیرہ۔ 1967 آ داسہ اوفک اندُنو خلق ئسے آ سر مریرہ کہ اوڑے اوفتے ڈغار مریک۔

وخت ئس ابو ندال نا کہول اودے سرمس گڑا اودے تینے باہوٹ کریرے۔ 1967 آ اوفک تینے زندہ تخننگ نا خاطر آ کشت و کشاری نا بناءِ کریر۔ کنا خیال ءِ اونا باوہ مہالو بیران مریک او گڑا کہول نا خیال تخنگ ابو ندال کِن اسہ پوسکنو جنجال ئس مریک۔ اندن او تینا ورنائی نا دہ تہ فلسطین ءِ پانزدہ سال کِن الک و کاریم کن پیش تمک۔ وختس او ولّا بریک، تینا خلق آ کاہک او اخس کہ زرّ مُچ کریسُس کُل آتے انا خلق آ خڑچ کیک کہ اوفک داسکان کہ انداڑے ہندی ءُ۔ اونا ہراک سلفی ءُ کلکیار نا شاہی کسر آ مریرہ و ہرا تا حدوبیل ٹی اسہ آباتی ئس ام مریک، دُن چاسکہ اوتا ہُرا آباتی ٹی بریک۔ پدآن زایونسٹ اندا ہند نا زیردستی نا بناءِ کیرہ و دے پہ دے آن دا آباتی اوفتا ہُرا نا خُڑکا برسہ کیک۔ او کل آن مُست اوڑے نرسری نا موسر ءِ تخک و چارماکُنڈ نہال بخا کیک۔ اسرائیلی لشکر اناگت آ بریک و شور کیک کہ دا نرسری جوانو جاگہہ ئس اف، گڑا اونا نرسری تباہ کننگک انتئے کہ اونا ہُراک خلق نا امو ایسری ہُرا مریک کہ اودے اسہ یہودی آباتی ئس آبات مننگ کن بریرہ۔ گَڑا اونا نرسری تباہ کننگک او اسہ چُنکو دکان ئس ملیک، چاہ و کافی نا بہا کننگ ءِ بنا کیک، اونا دا دکان ام پرغنگک۔ او جہد کیک کہ تینا ہُرا و دکان نا نیام آ اننگ بننگ کہ بلئن انا نیام ئٹ apartheid Wall جوڑ کننگک. اسرائیلیک بندغ نا چاہ نا دُکان ءِ پرغرہ او داسہ خوارہ کہ اونا ہُرا ام لتاڑنگہ۔

بلئن، ابو ندال جنگ کرے. دا امو وخت ءِ کہ (نن دیوال نا جک کننگ نا برخلاف آ) دا جُنز ءِ بناء کننگ ئسُن. گڑا نن اودے اننگ نا بناء کرین، تانکہ(جنگ نا) بشخ مرین او ہمراداری کن. اونا دوستخواک اودے اسہ گدان ئس ام خلکُسر۔

لشکر نا ڈکھوکا ادارہ غا تا و آباتکار آتا نیمہ غان ابو ندال نا ہُرا غا جلہو کننگک او اسہ بھلو زورانسری ئسے نا کیرنگ آ مریک۔ دُنکہ ابو ندال نا ہُرا غا لشکر، ڈکھوکا ادارہ آک پیشن بندغک جلہو کیرہ، اندا خاطر آن اونا جاور سخت بے گیگ مریک۔ ایلو جیڑہ دا ئس کہ ابو ندال نا ہُراک پیشن نا بَندغ آتا آباتی آن دہ گز مُر ئس۔ انا سوب ئس کہ اونا کوڑی خُشکابہ نا دُون آن بار تموک ئس و اونا کہول خُلیس نا آماچ ئس۔ امو وخت ءَ کہ اپارتھیڈ وال جوڑ کننگ ئسُر، اسکان اسرائیل انا جہد ءِ کیک کہ ابو ندال نا ہُرا ءِ اسہ وار ولا پرغن و دا دیوال ءِ درگہ نا مون آ اسہ گز ئسے نا مُری آ جوڑ کینک۔ اندا سوب آن پوسکنو جنگ ئس بندات مریک، ندال دیوال ءِ بیست گز مُر کننگ کن سرسہب مریک، بلے اسرائیل جہد کیک کہ ندال نا کسر تیوی بند مَرے۔

وختس لشکر ہُرا تے بلڈوز کننگ کن بریک تو ابو ندال زمین ءِ چپیّ خاچوک مریک و مخّک. لشکر نا افسر اودے ہُرسہ و سوج کیک کہ "نی گنوک ئس"؟

ابو ندال ورندی ایتک، اخہ! "ای گنوک افٹ، بلے نی تینا بائے بند کہ انتئے کہ زمین کنتون ایت کننگ ءِ"

لشکر نا افسر ولّا سوج کیک، زمین نیتون ایت کننگ ءِ؟

ابو ندال ورندی ایتک، ہئو زمین کنتون ایت کننگ ءِ. بلے نا وڑ ئنا بندغ ہچ دا زمین نا بولی ءِ سرپند مفک؛ انتئے کہ دا نا زمین افک۔۔"

زمین نے انت پارے؟ لشکر نا افسر سونج ءَِ رونج کرے۔

ابو ندال ورندی ایتک، دا زمین کنے مخنگ تون پاننگ ءِ کہ رنجی مفہ۔ انداخس در کہ ای داڑتون ہمراہ داری کیوہ، دا ام کنتون ہمراہ داری کیک، کنے یلہ کپک۔ بلے کہ او زوراک بریک، اوفتے پدی اِنوئی ءِ۔ دا زمین اوفتا افک۔"

لشکر نا افسر مچٹ غصہ مس و سوج کرے،" دا ہُرا کِن نی اخس خواسہ، دا زمین نا نہاد اخس ءِ؟ اسہ صد ہزار مریک؟ پنجاہ ہزار ؟ نن اگہ نے دہ لکھ ایتن امر ءِ؟ اگہ نن نے اخس زر ایتن نی رازی مریسہ اخس لمبر نی نوشتہ کیسہ نے رسینگک،  امرے؟ "

ابو ندال ورندی ایتک،" ہُرک، نی اگہ سرجم آ دُنیا نا زر آتے اتیس داڑے مُچ کیس، ولا ام نے دا زمین ملّپک۔"

ابو ندال تینا جہد ئٹ سرسہب مریک۔ زایونسٹ اونا ہُراتے ءِ پرغنگ کِن بے سہب مریرہ و داسہ دیوال ءِ ام خیری /پدی کروئی تمّا۔ داڑان پَد اوفک خواہسُر کہ مڑد ءِ اونا ہُرا ٹی بندی کین۔ اناڑکہ، اوفک اونا ہُرا نا چارما کُنڈا سیم ئٹ فوجی ناوُچہ ئس تفیر و اوڑدے درگہ ئس ام خلکُر۔ موسر ئٹ اوفتا پاننگ ئس کہ تانکہ سپاہیک درگہ نا باٹی سلوک مفس نئے نی تہٹی بننگ کیسہ نئے کہ پیشن بننگ کیسہ۔ انا سوب آن اسہ پُوسکنو جنگ ئس کاٹُم ارفک. دُنکہ، ابو ندال دا ایت آ ہچ وڑ رازی مفک انونکہ اوفتے پاہک؛ ای ڈاڑے کیوہ بلے نا ای تہٹی کاوہ و نئیے کہ  پیشتموہ. ای بین ہڑتال کننگ کیوہ بلے ای و کنا خاہوت دا ہُرا ءِ ہچ و ڈول ئٹ یلہ کپنہ و انپَنہ۔ "انا وڑ ئٹ ابو ندال جنگ ءِ برجم تخک۔”

انُنکہ، او دا میڑ ٹی تنیا افک. تیوی غا اُلس اونا ہمراہ مریک۔ ابو ندال ءِ United nations ءُ red Cross حال تسُرک۔ پدا اسہ دیوان ئس ابو ندال نا ہند اڈ تننگ کہ اوٹی United  nations, Red Cross  و اسرائیل لشکر نا افسر ساڑی ئس، دا دیوان نا مسخت درگہ نا کوالخواہ تا گیشنگ نا ئسک۔ ابو ندال خواہسکہ کہ دا درگہ نا کالخواہی کنا دُو ٹی مرے و دا ڈنی لشکر اودے ہچ ءُ وڑ نا سونج رونج کپس۔ اندا ساعت آ ابو ندال نا مونا باز آ شڑط تخنگا، دُنکہ، اودے پاننگاکہ ورنا غا بندغک اونا ہُرا غا بننگ کپسہ۔ بلے ابو ندال ہچ وڑ ئنا شڑط منپک، او پاہک کہ، " دا کنا ہُرا ءِ و دا ایت نا حق ام کنائے کہ ای تینا ہُرا غا دیرے بننگ کِن الوہ یا توریوہ۔ نی کنے پاپہ کہ دیرے بروئی یا دیرے بفروئی۔ دا ہُرا آ ورناک بریرہ! سودا غان گُڈ اوفتے ولّا پارے، جوان، بلے کس ءِ ام عکس النگ نا موکل اف۔ ندال ورندی ایتک، "ای دا ایت ءِ ام منپرہ۔ ارکس کہ کنا ہُرا غا بریک، او ار گڈا نا عکس ءِ کشنگ خواہک اودے موکل ءِ او نا منشا ءِ. نے دا گڑا تو چکار/کاریم اف، دا کنا زمہ واری مریک۔ (ندال نا رد ئٹ دا کاریم دا وڑ اڑزان اف کہ دُنکہ او پائک) دا تنیا بش مہ توڷ ئس افک انتئے کہ دا سودا تنیا اینو کنے۔ دُن چاسکہ اونا بازئنگا شیف و بُڑزی تیان اونا بٹنگوک آ نُکان تے، او درگہ نا چابیک اودے رسینگار۔ منہ وخت آن پد بھلو کچ ئس بندغ ملنگ کن بس۔ بس ارا تُو مُست، ای چلّ بندغ تون اوار اودا اناٹ۔ ننا توار کننگ آن گُڈ او درگہ ءِ ملا او نن تہٹئ پہاں۔ او امودے درگہ غا نوشتہ کریس "ابو امرستان ءِ ببو خیرٹ "(دا یاسر ارفات نا شون تننگ کِن، یاسر ارفات فلسطینی لبریشن آرگنائزیشن نا چیرمین و فلسطین نا صدر مسیّس)۔ او دادے تینا مُلک جوڑ کریسُس۔ گڑا دُن مس کہ او اسہ وار ئس کنے پارے کہ "فلسطینی کالخوادارک گپ و تران NEGOTIATINs کِن بننگ ءُ، کنا خیال ءِ او دا باورئٹ کنے سر سوج الّنگ خوارہ۔"

گڑا دا ایت کسہ نا اسہ بشخ ئسے بلے تیوہ غا تیان پُر ارزشتنگا بشخ دیوال آن اینگ بچوک/ماندہ /پَد تموک ئنگا زمین نا جیڑہ ئس۔ اوفک پراؤ شابیت آ ڈغار ءِ بے شرف کرینو؛ دا خرُن و آباد آ ار وڑ ئنا خرُسی، بے، سوزی ا فروٹ کروک آ زمین اینو نن داپار دیوال نا ہند ءِ تنیا اُن۔ اوفک اسہ پین ام خلق ئس انداوڑ تنیا کرینو۔ انا جنگ نا نیام ٹی ابوندال 600 جریف زمین آباد کرے و داڑے مال و چُک ام ساتا، بلے زایونسٹ آک دا زمین ءِ ام بُھس کریر۔ ابوندال باز وار کُمک نا خاطر ان فلسطینی کالخوادار تا انا، بلئن اوفتا خفتے مورینک ئس ام کُنتو۔ اسرائلیک باز وار کوشست کریر کہ ابوندال ءِ خلین؛ دُنکہ اسہ وار ئس اسرائیلی بلڈوزر نا زمینتا خیر ءِ ولگوج کرسہ اسُر تو ابوندال اوفتون جنگ تس۔ دا ساعت آ ابوندال تنیا مریک، لٹ کُنیک و ساہ تہ بچّک۔ انونکہ دا کنکن شرف نا ایت ئس مریک کہ ای اونا ہند آ کاوہ اونا سرسہبی تے تینا خن تیٹ خنیوہ۔ او داسہ اوڑے بے موکل آن بریک کاہک۔ گڑاس ہمراہ تہ کُمک آن او پین ام اسہ ہزار جریف زمین آباد کرینے و باز کشت و کشار ام کرینے۔ داسہ کہ کنا کاٹم اوڑا تمّک، ای اونا جہد و سرسہبی تے خنیو اُست گَل کیک۔ اندن کہ ای ہرا وخت کہ اودا کاوہ تینتو الم ہمراہ اسہ کس اس دیوا تانکہ ننا سیالی انا داب ئٹ برجم مرے۔

ابوندال مزاحمت،سلینگ و صبر نا کسہ ئسے۔ نی چاسہ، او پُر جوزہ ءِ، او جوزہ تخوک آ مڑد ءِ۔ او زمین نا النگ کِن تینا ار گڑا ءِ کُربان کننگ کن مُدام ساڑی ءِ۔ اسہ خرُنو چیدہ ئسے نا کسہ ئسے، ای ارکس ءِ پاوہ خاص وَرناتے۔ گڑا وخت وخت وَرناتے اودا دیوہ، انتئے کہ دا المی ءِ، او داسان نا دور ئٹ دُنو نَرمزار ءُ بندغ نے ملپک۔ ننا گور آ کہ دُنو جنگول ارئکہ او فک اُلس ءِ کاریم کننگ نا سکین ایترہ۔ وخت ئس ای تینے اوریواہ گڑا کنا تینا جند ءَ آ مخنگ الیک: "ای انت نا بابت ئٹ گپ کننگ اُوٹ"؟ بس دا بندغتے اُر کہ دا انت کننگ ءُ۔

سوج: نا خیال ءِ دا مزاحمت نا قصہ فلسطین نا ورنا تے یا بروکا پدریچ و راجی جُنز ءِ (ھیل کننگ کِن ) انت تننگ کیک؟

جمال: دا کسہ تنیا خنتے ملپک، دا تیوہ غا زندمان ءِ بدل کیک. دا او (ورنا و بروکا پدریچ ) تینا راج ءِ باور کننگ نا سکین ایتک۔ الے دا پیرہ مڑد ار وخت کہ لٹ دو ٹینتا، دارتون مون پہ مون مننگ نا جیڑہ ہم ارے کہ پیرئنگا وس و تاغت ئٹ نزور مریک۔ او اندن بودناک مسنے کہ او مزاحمت ءِ سرسہب کرینے۔ داڑان ننے اندا باور اریکہ نن ار گڑا کننگ کینہ، دا اسہ چیدہی ءُ کسہ ئسے کہ ابو ندال دانا کڑدار ءِ دا کسہ نا گوندوک ام ہمودے۔ اونا مزاحمت گل و بال نا زریعت ءِ، وختس نی زمین ءِ خوتیس یا زمین ءِ چکر خلیس، نے سما تمک کہ نا نک زمین نا شیف ٹی نو، نے سما تمک کہ نی دانا اسہ بشخ ئسے اُس، و داڑکن نے مہر ارے و مہر زمین آن ودی مسنے۔ گڑا اوفتا گیشتر شادمانی اندا ٹینے، امو جہد ٹی ارا کہ زمین نا رکھنگ کِن مریک۔ دُنکہ، وختس اوفک خنیرہ کہ تمغ ئک ٹک کرینو، یا کہ وختس جنریٹر ءِ خنرہ کہ چالوُو ءِ کاریم کننگ ءِ، دا زمین آ کس نا رزا متنے کہ دُن کہِ دا امو جہد نا برورد کہ انجن نا کاریم و توار خف تورنگک۔ اوفتے کن ، نی دُن سما مرے کہ دا دمال نا ساز آ آمبار ناچ کننگے۔

دا نا سرپند مننگ امو بندغ کِن کُبین ءِ ہرا کہ ارادے زمین تون دُنو سیالی ئس افک۔ زوراک آ زایونسٹ آباتکار آک خوارہ کہ نا نتے زمین آن کِشکر، اوفک نے زمین آن جتا کننگ خوارہ ،ننا جوزہ /طاغت ئسے وڑ برجا ءِ۔ نی اندا خہ زیات زمین نا مریس، انداخہ در جہد نا سیوت آتے سگیس، انداخہ در ماریس و تکانسری کشیس، ارا اناخسّ نی گل و بال و امن ٹی مروس۔ دا زمین نا برورد کہ نے رسینگرہ۔ دا امو گواچنی نا سیالی ءِ کہ نی جوڑنگ کیستہ، تینتون و زمین تون۔

دا ورنا غا پدریچ ءِ خنس بھلو وئیل خنتنو (1948 نا نکبہ نا ویل نا کُنڈ آ رجو کرسہ ئس)، بلین جوانی ٹی اُریس تہ پناہ گیر آتہ بُنجاہ تے تولوک آ پدریچ نا مارشّت امو زمین تون تفوک ءِ۔ او باغیچہ، و لیمبو نا رخت، اوفتا ایٹک، میڷک اُلّـیک, وڑ وڑ نا موسمک، دا اموفکو کہ دافتان او تینٹ جوڑ مسنو و اندافتیٹی رُدانو۔ دا دافتا جان/ آٹی نا سُوو ءِ۔ دا انا مہر ءِ، دا سیالی اروخت و ار جاگہ برجاہ ءِ، ءُ آبادکار ننا جاگہ ءِ بدل کننگ کیک، بلے ننا مارشّت امو وڑ برجاہ مَرو۔ دا ننا پَدریچ کن اسہ وڑ نا میراث ئسے، دا مہر زمین تون ءِ، دا باگل، دا ناچ، چاپ، دے و نن، دا موسم، ارگڑاک اوڑتون سیالی تخرہ۔

سوج: دُنکہ نی درشان کننگ اُس، اندن سما مریک کہ نی پین ئس افیس نی تینا سیالی ءِ پاننگ اُس، نی تینا و زمین نا سیالی ءِ امر بیان کروس؟ ہراڑے کہ نی رہنگنگ اُس و دا سیالی نیکن امرو ارزشت تخک؟

جمال: شوانی نا زند گدریفنگ آن ابید زمین آن مُر مننگ آن پد ام کنے انُن سما مریک کہ کنا و زمین نا سیالی نا مارشّت دتر ٹینے ،کنا اُست و فلسطین نا جہد نا مسخت ٹی نے، کنا خیال ءِ او کنا زند نا بنائی تووُ سال ئسکہ کہ کنا زند آ زہم ئس شاغا کنے ابوندال و ایلو بزغرک پوہ کننگ نا کُمک کریر۔ اوفک تینا رخت و پاٹ تا سیالی ءِ گیشفیر، اوفک تینا باوہ و پیرہ غاتون خُڑکی نا بابت ئٹ کنے سرپندی تسُر۔

دا اسہ سادہ و موئٹ گدرینگانے کہ نی چُنکی آن گدرینگسہ۔ نی تینا ایٹ ءُ میڷ آتون مَش تیٹ زند گدریفسہ ،دا موسم ام زندمان نا بشخ ئسے۔ ای کہ رُدنگ ئسُٹ، انا وخت نا موسمتا بُڑز شیف ءِ ہیل کرین، کہ سیڷ بننگ ءِ ءُ داسہ ہتم نا مُد ءِ، دا تیوہ غاک زمین آن چاہنگرہ۔ او نے پاہک نی سرپند مہ۔ وختس نی خاصو ماس/ بئے ئس خنس نی چاسہ کہ پلاں موسم بننگ ءِ۔ دُنکہ، سیڷ آن تو ئس مُست، نی دا رنگ نا وَل ئس خنس کہ عجب دا خُشکو جاگہ ئس بے دیّر آن رُدانے، اناگت آ زمین ءِ رُدک، دا زمین نے پارسہ ءِ کہ سیڷ بننگ ءِ۔ انا وڑ میڷ آتون امو بولی ارا نا او ساہدار تا نیام ئٹی ءِ حیرانی نا ایت ئسے کہ ساہدار تا نیام ٹی، کُچک و بیّش، ایٹ و میڷ تا نیام ئنا سیالی نا وڑ ئٹ بیّش ،کُچک،کُکڑک ،بالی آ چُک آک، دا تیوہ غاک اسہ قوم ئسے نا وڑ ئٹ ءُ و نن تیانتہ، دافتہ بولی ءِ نن چانہ ءُ ارکس دا نا سیمسر تہ چاہک، تین پتین جوانو وڑ اسیٹ گپ و تران ام کینہ؛ دا تیوہ غاک سرشت تون سیالی تخرہ۔ نی چاسہ کہ چُکاک ہراخت بَش مریرہ. نا جند چُکاتہ توار تون توغ آن بَش مریسہ ،نی دے نا پاش مننگ آن مُست اموفتون بَش مریسہ، اوفک باز سرگرم /چسپاں ءُ، کوکار ئٹ باگل پارسہ ءُ، ولا نی اوفتے شیفی اننگ آ خنّسک اوفک  خاچنگ کہ کارہ۔ گوربام تون دے ٹک آن مُست، ہر اسٹ بش مریک، ایٹ ؤ میڷ و ساہدارک گیڑ آن پیشن مننگ کِن گگلنگ نا بناء کیرہ. دُن اڑزانی ٹی نی ننے اودے بند کننگ کپروس۔ وختس اوفک پدی بریرہ، اوفتا ءُ چناتاتہ بولی ام اندادے۔ اندا داب ئٹ نی اڑزانی ٹی راجمان ءِ سرپد مریسہ اورتون زند گدریفیس۔ دا گڈاک ساعت ئسے ٹی نا ملّی ٹی جاغہ کرور۔ داڑان بیدس، ار وڑ نا جاور تے سَہوئ تمو، سختی، سوری تیان گدرینگ رخت آنبار ردوئی ءِ ننے۔ وختس نی پدی چَک خلیس اُریس نی خنسکہ کہ دا گڑا نا تہٹی ام ارے۔ زند نا دا راہبند نا زندمان نا بشخس جوڑ مریک۔ اندا وڑ نیتون دافتہ سیالیس جوڑنگک و سال ئسے آن گُڈ بریسک امو جاگہ غا رخت ئسے نا اُرنگ کِن بریس، اوریس کہ انت مننگ ءِ۔ انُدن کہ نن بُدّو(عرب قوم ٹی ٹک ئسے نا پنّ) ان۔ اندا اننگ و بننگ نا سوب آن نن مسافر /ہتمی ان۔ نن بزغر ام ارین۔ ننے ننا الُیک اریر ،ننے بیّش ارے، ننے لاغ ارے۔ نن کشت و کشار کننگ ان، سوزی دسنگ اون؛ خاص کر ساہدار تیکن خُولم و پین تمغ ام دسینہ۔ ڈغار ءِ دسنگ نا وخت نی اودے توم خسّیسہ و تِرّک کیرہ ،دا اندُنو گڑاسے کہ سخت زلوری ءِ، تمغ خسنگ، زمین کہ اوڑے لنگار کننگ و اوفک باز جوانو تما ئس تخرہ فطرت و خدا تون۔ دا توم اسہ داد ئسے ننکن، او چُکاتیکن او ار امو گڑا کہ اودے دا پکّار ءِ۔ او وختس دادے دسنّگ مریرہ، او چارہ کہ دا تنیا ننکن افس، دافتا بشخ و چانٹ ئس ساہدار و چُکاتے۔ وختس نی ڈغار تے کاریم کرسہ مریس بئے و خولم تے زمین آ چنڈسہ، چُکاتے نی تینا چپ و چاگڑد ئٹ خنوس کہ چکاک خُڑک بریسہ کیرہ دافتہ ارفنگ کِن، دا اسہ فطری ءُ گواچنی ئسے کہ نن اوفتے نرّفِن، بلے بزغر پاہک :ناں، ناں، ناں۔۔ دُن کپہ "دافتیٹی وڑ نا وڑ ئسے ٹی اوفتا بشخ ام ارے۔ اندا ننا سیالی ءِ او اندا زمین تون تفوک ءِ۔ دا رنگ نا زندمان کہ نی دافتا بشخُس، نیتون دا زند ءِ گدریفوئی و پہموئی ءِ۔ 

پدریچ کن کہ اوفک تینا زمین تان کشنّگار۔ دا وڑ افک کہ بس اندا زمین دافتان پُلنگانے، دا اوفتا یات ءِ، دا اوفتا زندمان ءِ، دا اوفتا باوہ و پیرہ ءِ، دا اوفتا بُنجاہ ءِ، دا اوفتا مارشت ءِ۔ داڑے خَل و ڈونک، دا خاک تون، درخت آتا تیتون، چُک و ساہدار تیتون سیالی ءِ، کہ داسہ ایسر ءِ۔ دا اوفتا تیوی غا زندمان ءِ۔ دُن کہ، دا آر امو گڑا کہ نے آن کشرہ ہموفک کہ نے باطن آن جوڑ انو۔ دا اندادے کہ نے سخت غمتا کیک، و نا تہٹی مزاحمت نا خاخر ءِ لگیفک۔ انتئے کہ گڑاس گوہنگانے، دا مارشت اسہ داب ئٹی ءِ، دا زمین آن مُر ءِ۔ انداکہ کُربان تننگ نا جوزہ ودی مریک۔ فلسطینی انقلاب انداکہ بنا مسنے، پناہ گیر آتیان، اموفتان کہ تینا زمین آن مُر کننگانو، اموفتا زمین تے کوزہ کننگانے، ار وخت دُنکہ پاٹ خاخر ئٹی ءِ، دا انقلاب ننا مخلوق ءِ اندا داب ئٹ مزاحمت نا شُبین ایترہ۔ 

سوج: دُنکہ نن فلسطین آ نن ہستنگا کالخوادار تان الیس اسرائیلی آباد کار تہ زورانسری نا پروجیکٹ apartheid regime و زیردستی آن آجوئی نا بابت ئٹ جیڑیس، ار وخت کہ نی آزات فلسطین نا بارو ئٹ سوچس، گڑا امو آجوئی نا جند ءِ امر خنوس؟

جمال: نن خننا کہ 1948 آن الیس اینو اسکان ننا زمین تون امر مون مونی کننگانے۔

زوراک آ آبادکار تیوہ تلار آتے زیردست کرینے، تیوہ غا دیـّر ءِ پلیت کرینے، و زمین نا نن تون سیالی ءِ نزور کرینے، تانکہ زمین پُلنگ تنے، کس اودے پدی انِّنگ کپک۔ وختس نی گاڑی تون اوکہ گدرینگس، بھاز مُتکُن آ اُرا تے فلسطینی خلق آتیٹی خنوسک؛ او ہرا پیم ئٹ تفینگانو، نی ماروس کہ دا کوٹیک انُدن جوڑ کننگانو کہ فطرت ءِ اچ ءُ نسخان ئس تِفَسہ، نی فطرت و دا اُرا تیٹی بدلی خنپروس۔ دا اُراک زمین تون خُڑکی تخرہ. اوفک تینا اُراتے مَش تا ٹُل یا ڈغار تا زی آ تفتنو بلکین مَش ماس ٹی تفینوتہ۔ اوفک اندُنو جاگہ گچین کرینو کہ زمین اوفتان مُر مف، اوفتے بچفنگ ام کیر و قدرت ءِ تاوان ام تِفس۔ آجو مننگ کن ننے سرجیکل اپروچ نا زلورت ءِ۔ ار وخت کنتون مروسک ای تیوی غا آباد کار پیشن کریسُٹ، ھچ بچتوکہ۔ اروخت کہ نی زمین تون مون پہ مون مننگ خواسہ نے بھاز گڑا جوان کروئی ءِ۔

ارٹمی، ننے امو رد انگا زانت ءِ مٹ کروئی ءِ کہ اوفک ننے دا جاور تے سَر کرینو؛ دا دے سرجم آ خلاص کروئی ءِ۔ ننے سرمایہ دار و غلام انگا سوچ و سما دا جاگہ غا رسیفنے۔ اندا سوچ ننے پدی بٹینے، اندا نا سوب ئٹ فلسطینی کالخوادارک تینا مسخت ءِ اُستان درینو۔ تینا زمین ءِ الانو، تینا بندغ تہ رد تسنو: دا تیوہ غا غلام آ سوچ نا دین ءِ۔ اسہ حساب ئٹ دا بھاز ءُ سیکن اسہ نا اومیتی ئسے۔ فلسطین کالخوادارک تینے فلسطینی اُلس نا راہشون لیکرہ۔ او ہچ ءُ رنگ داب ئسیٹ اُلس نا راہشون مننگ مفسہ۔ دافک فلسطینی تاریخ ءِ لنگار کرینو و فلسطینی مخلوق نا پن ءِ بے شرف کرینو. آجوئی نا خاطران کُل آن مُست ننے غلام آ سوچ ءِ بدل کروئی ءِ۔

مُسٹمی، ننکن المی ءِ کہ نن تینا مخلوق نا ملّی ءِ ام آجو کینبُن، انتئے کہ ننا مخلوق نا مزغ ام زوراکی نا آماچ ءِ۔ اوفتے اتوئی ءِ راستی تون خُڑک کروئی ءِ، اوفتیٹی مارشت ودی کروئی ءِ ننے و اوفتے ساڑی آ جاور تیان سرپند کروئی ءِ۔

سوج: وختس نی جُنز نا کاریم تون گَٹ مسونس نے ایلو زیردست و زورانسری نا آماچ آ جاگہی تون مون پہ مون مننگ نا وارخواہی رسینگانے؛ نی اوفتون گدریفوک آ یاتگیری ءِ دم ئسے کن اُست آ اتننگ کروس؟

ہراخت کہ ای اولیکُو وار کینیڈا غا Israeli apartheid week آ تران کننگ کِن بسوٹ تو دیوان نا آرگنائزر آتا کُمک تون ای منہ جاگہی بندغ تون دیوان کننگ نا موہ رسینگا۔ اندا دیوان ٹی ای اوفتا مون آ تینا لیپ ٹاپ ءِ ملاٹ و اوفتے فلسطین نا منہ عکس نشان تسوٹ، ھشنگوکا ڈغاراتہ، زوراکی ،کوزہ گیری، زمین تا پُلنگ ؤ رخت و پاٹ تا و ننا مزاحمت نا بابت ئٹی ءِ۔ دا ساعت آ دیوان بھاز شوک ئس و کنے امو ایت جوان یات ءِ کہ کماش تون کریٹتہ. اونا خنک خڑینکی اسُر او کنے پارے، تینا جنگ ءِ برجا توریرے، بے خیال کیرے کہ نما آخبت ننا وڑ مف۔ "دا کنکن بھلو ڈُک ئس اس۔ ای مڑد نا توار ٹی بے سہبی نا مارشّت ءِ بنگُٹ۔اوفک ایت کریر کہ اوفتون انت انت مسنے، کہ امر سرکار اوفتا زمین آ روڈ جوڑ کننگ ءِ، ارا وڑ ئٹ کارپوریشن نا بندغک اوفتا ہند آتیا کیمیکل چٹکأر کرینو و اوفتا زمین پُلنگانے، اوفک پاریر کہ ننا و نُما مارشت اسٹ ءِ۔ وختس نی دُنیا نا ایلو زیردست آ راج آتون دُچار مریس، نے سما مریک کہ زوراک ار جاگہ زیردست آ راج آتون اسہ داب ئٹ مون مریک:

اسہ وار ئس پین دُن مسکہ امریکہ آن منہ ورنا ٹولیس ہندی بندغ آتون ملنگ کن بس ننا ماس آ ننے اوفتون دیوان کننگ نا موہ رسینگا۔ دا کنکن اسہ شرف ئسے کہ اوفتون اسٹ ایلو تون مون پہ مون تو ڷ ئس مس۔ دُنکہ ورنا تان کس چاہتوک کہ اراکان َ ایت نا بناء کرور، انا خاطرا بناء غان کس ایت کتو او ار کُنڈا خاموشی ئس۔ دا خاموشی نا پرغنگ کِن ای نیام تماٹ، پارئٹ کہ "امریکہ نا ہندی بندغک تینا جہد ٹی بے سوب مسُنو " ای اورنگ خواسُٹ کہ دا ورناک امر کیرہ۔

دا ایت ورنا تے سَرفنگ کِن بس ئس؛ دم ئسے ٹی اسہ ورنا ئس بش مس ءُ زورئٹ پارے کہ"نا دُن اف " داسہ ار بندغ گپ کننگ و کسہ اتنگ نا موسر کرے۔ دا پدریچ آ ورنا تیٹی اسہ بھلو لار ئس اس۔ ہڑتوما جاگہ تہ ورناک تینا جُہد نا کسہ تا اتنگ نا بنا کریر؛ کہ ننتون انت انت مسنے، تینا اُرا و عالُم تا زیا زیردستی نا بابت ئٹ کسہ ایسُر۔ ننا و اوفتا نیام ئٹ زمینی مُریی، ع ننا زیردستی نا وخت نا فرق آن ابید ننا کسہ سرجم آ اسٹ اسک۔ Turtle Island نا جاگہی /ہندی مخلوق نا کسہ 500 سال مُست موسر الکُس۔ ننا جیڑہ ءِ اُوریس صد سال مریک، ولے ننا کسہ غاک اسٹ ءُ۔ وختس مخلوق نا دا گیشنگ ٹی اس کہ اوفتون انت مسنے، ہڑتوما نیمغا تہ اسٹ ئنگا جاور ئسکہ۔ جیڑہ نا جند زمین نا ئسکہ۔ ننے جند ئنا ڈیھ آن پیشن کننگانے۔ ننا مون آ جوانی ئٹ پاش ئس او نن خنان تہ۔ اسرائیل اسہ گڑاس کننگ نا کوشست ئٹ اس کہ ننا زی آ امو راہبند آتے کارمرز کیو کہ امریکہ نا جاگہی بَندغاتا زی آ کارمرز مسنو۔

نن بے سُد مسوسُن کہ اودے امر زوراکی کاریم کننگ ءِ و نن خواپنہ کہ reservations ریزرویشن نا سوب آ نن ساہ کشنگ کپن۔

انُدن کہ ای اچ بر دا وڑ سوجیفتوسُٹ کہ turtle Island جیڑہ تہ سرپد مننگ یا اوفتیکن ھمدردی تخنگ نا خاطر کنے اورتون دُچار مروئی ءِ۔ نن وختس چُنک ئسون تو امریکی فلم آ تیٹی "جوان انگا امریکی بندغ "و"بد انگا امریکی بندغ "خیال درشان کِن خنانُن؛ اوفتے بدانگا امریکی بندغ red Indians نام ءِ توار کریرہ کہ اوفتا کسفنگ ام روا ءِ۔ دا پن آن اوفتے تینا بُنجاہی زمین آن جتا کرینو۔ زمین نا غم ار وخت آ ہندی مخلوق نا کوپہ غا مسنو، اندن کہ او زمین نا کدر و بستار ءِ چارہ۔ دا امود ءُ کہ اندا خاک آن ودی مسنو۔ اوفتا ستک، اوفتا سُر ۳ پُر، اوفتا پوچ و پوشاک، زند نا راہبند و اوفتا دود ربیدگ ام اندا زمین نا برورد ءِ. دافتا ہند ءِ ار گڑا شاہدی ایتک کہ دافک نہ تنیا زوراکی نا آماچ مسنو، بلکن دافک اسہ بدتر ءُ نسل کُشی سے نا ام آماچ مسنو۔ اندا خاطر آن ای ار وخت دافتا خیال ءِ اُست آ تورینُن؛ دا گڑا نی ماررّنگ ام کیسہ۔ ننکن دا ضروری ءِ کہ نن اوفتون چار ءُ بچار کین و مون پہ مون خنن کہ انت مننگ ءِ۔ ای تینا تے پاوہ، کنے دا موہ رسینگا نے کہ ای ہندی مخلوق آتتون ایت و حوال کیر۔اوفک اینو ام پدی کتنو تینے دا ساعت ئتیٹی ام تینا جَُہد نا بیرک ءِ بُڑز تورینو؛ داخہ سال آن پد ام اوفتا جہد برجاہ ءِ۔ ای ہچبر دُن پاننگ کپرہ کہ او بے سہب مسنُو۔ اوفک زندہ ءُ بندغ ءُ اوفک تینا جُہد ءِ ام زندہ تخانو؛ بار بار ترانگ ءِ تمرہ کہ (اوفتا جاور ھال) بندغی تاریخ و بندغ گری نا زی آ سوج ئسے۔ کنے باور بفک کہ کس ئس دافتہ فریشانی ءِ پُر کننگ کیک؛ ہمو بھُسکاری/تباہکاری آن کہ گدرینگانو، دافتا زمین نا ویرانی و دافتے زمین آن مُرکننگ نا تاوان بھاز بھلون ءِ (اسٹ تون پورو کننگ مفک ) بلے کنے اومیت ءِ کہ دا اسہ دئے ئس دافتے تینا جند نا خواجہی رسینگک و ارا وڑ ئٹ مننگ خوارہ، دافتے او وڑ مننگ نا آزاتی مرے۔

امودے کہ دافتون بش ءَ توڷ مسنے، نن جَہد کرینُن کہ کہ دا جُہد ءِ سیوتی و اوڑدی ئٹ مون مَستی دین۔ ننے اسٹ ایلو نا طرفداری آن بیدس مُستی اِنوئی ءِ، تنیا نگیگ آ جاور تیٹی کمک کروئی اف، بلکین دا جہد تی سرجم آ اسٹ مروئی ءِ۔ ای خواہ کہ فلسطینی، افریکی، ایشیائی، لاتینی امریکہ و جہان نا پین ہند و خلق آ تیٹی ہندی اُلس بُنکی حق آ تا خاطران اسہ جہانی جَہد نا بشخ ئس مرے۔ دا اسہ رومانی ءُ خیال ئس مرو، بلین دا کنا اسہ تُغ ئس مرو، وختس نن جُہد نا جہانی جہت ءِ پراہ و شابیت کننگ نا ایت ءِ کروئی ءِ چاسکہ دُنکہ ننا سنگر/مزل اسٹ مرو و زرداری نظام capitalism نا خلاف ءِ۔

سوج: نا خیال آ نُم بروکا منہ سال ٹی فلسطین نا خواجہی مننگ/النگ یا آجو کننگ کیرے؟

جمال: خُدا مہربانے، انتئے (آزات) مفنہ. کنا خیال ءِ ننا مخلوق ءِ اندا اومیت ئٹ جُہد نا دامن ءِ تورینو. نن مہکمی ئٹ یخین تخنہ کہ بدلی برسہ ءِ و دا کہ۔ نی چاسہ ،نی اُلس نا باہ آن بنگونُس ، زیات پیرئنگا بندغ تان پارہ کہ "دا پاک و زمین ئسے، داڑے زوراکی ار وخت سلپک"

ننا زمین ءِ زایونسٹ آتا زورانسری جہان نا ایلو زوراک آتا تاغت نا سوب آن نہ تنیا برجاہ ءِ بلکین زیات مُحکم مسنے۔ داسہ امریکی تا دُو و ٹینے،  دے ٹکی علاقہ ٹی کہ ار گڑا مننگ ءِ، کنا خیال ءَ اندا بھاز تُرندو ءُ دردناک ءُ ودی مننگ نا بشخ ئسے، کہ اودے سال ءَ تہ سال پکار ءِ؛ دا بھاز کبین بہا مریک, دادے دا خلقت کِن بھاز بھلو نہاد ئس تروئی تمک۔ کنا خیال اف کہ دا انونو ایت ئسے یا پوسکنو گال ئسے یا زوراکی نا پین اڑ ؤ جنجال ئسینا موسر الو۔ دا کُربانیک مخلوق کِن پوسکنو ءُ گچینو وڑ ئسٹ کاریم کننگ ءُ۔ شام آن اَلیس لبنان ئسکان، یمن آن اَلیس عراق ءُ فلسطین آن مصر ئِسکان تیوی غا مخلوق لگتمال ءِ۔ اوفک اٹ وختس ئِسکان مخلوق ءِ زیردست کرور۔ ننے بامڑد آتہ کاٹم تے باور ءِ کہ ایسری ٹی اندا بندغکو دا کسہ ءِ ایسر کیرہ۔

سوج: کنا ایسری سوج دادے کہ نا خُڑکا آزاتی نا مانا انت ءِ؟  اگہ نی آزاتی نا باروٹ خیال کیس گڑا نے آزاتی امر خنگئک؟

جمال: بھاز گچین! (زرئس خاموش مننگ آن پد) دا اسہ بھلو لوز ئسے تا نکہ کَس آن آزاتی پُلنگ متنے، او دانا کُبین ءَ نہاد ءِ پوہ مننگ کپک۔ نی امووخت ئسکان دانہ قدر ءِ کپیس تانکہ نی آزات اُوس. آزات نا مطلب دادے کہ نی تینا اُست ءُ طب نا وڑ ئٹ تینا زند ءِ گدریفس یا نا راج امو داب ئٹ زند گدریفے اراوڑ کہ زند گدریفنگ خوارہ۔ وختس نی آجو مریس تو کس نے سوج الپک کہ ارانگ کاسہ؟ ارانگ آن بریسہ ؟ "یا نا بچار انتے " داکان مُست ای تتوٹ کہ آزاتی نا مانا نا گیشنگ دا وڑ کُبینے۔ اُر،وختس نن فلسطین ءَ مفن تو ای ماریوہ. اندا وخت ءَ کنے مارشت مریک کہ نن امرو نگیگو جاور آتیٹی زند کننگ اُن۔

وختس نن پیشن مُلک ءَ کان، بھاز ءَ جاگہ عاتے بے سپاہی ءُ بے کالونی آن خنان؛ اودے مخلوق نا خن تیٹی غُصہ خنتوین. وخت وخت ای /نن بالی ءَ چُک آتیکن اُست ٹی کینہ تخنا۔

نن/ای امو ساہدارتیکن کینہ تخنا کہ اوفتے بال کننگ کِن سیمسر اف دُنو اچو جاگہ ئس اف کہ اودے کس ئس تورے، یا کس ئس اونا زندگانی ٹی اڑانگ شاغے؛ نا تُغ ءِ ام کس خراب کپ. وختس نی زوراکی نا آماچ مریس تو انُدن لگک کہ تہٹی اسہ گڑاس بے خیال کرینُٹ۔ وخت وخت نی تُغ ام خنپیسہ۔ نے انُن گمان مریک کہ تُغ خننگ ننا دسترس ٹی اف۔ وخت وخت نی اندُنو تُغ خنوس؛ تُغ ٹی اسٹ ئس نا ہُرا نا مون نا دروازہ ءِ بُھس کیک۔  تُغ آن بش مریس کہ خنسکہ ہُرا نا دیوال گوہنگانے، سپاہیک گوہنگانو، ناؤچہ گوہنگانے ءُ ھچ وڑ ئنا کالخوادارک خنگپسہ۔

نی اندُن ماروس کہ کس ئس نے گُٹگیر کرینے۔ نی گڑاس تہٹی کُننگ ءِ بلئن نی ھچ کننگ کپیسہ۔ تانکہ آزاتی ءِ تینا خنتئٹ خنتا نُٹ، کنا خیال ءِ ای چاہنگ کپروٹ کہ آجوئی انت ئسے۔ امو وخت ءَ کہ دافتان کسے ام دادے خنپن، تیوی غا زوراک داکان کائے۔ کنا اُست ءَ تانکہ زوراک آتیان اسٹ ام اندادے ننا مون ئٹی ءِ ای امو وخت ئسکان اچ پاننگ کپرہ کہ آزاتی انت ئسے مننگ کیک کہ اسہ وخت ئس نا سوج نا ورندی تننگ نا قابل مرونک۔

     __________________________

دا نبشتانک ئٹی درشان مروکا غٹ خیال و لیکہ آک نبشتہ کار نا جند ئنا ءُ۔ المی اف کہ بی ایس سی اسلام آباد اونا خیال و لیکہ نا منوک مرے۔