نُم انتکن ایت کتویرے؟نوشت: کَمَر بلوچ

نُم انتکن ایت کتویرے؟

دُن کہ اولی و ارٹمیکو بھلا جہانی جنگ آتیان جہان نا باز آ ڈیہہ آتا لوزانک نا زی آ اسہ بھلو زہم ئس تما، اندا وڑ 1948 نا جنگ آن پد اسرائیلی ریاست نا جوڑ مننگ و فلسطینی ریاست ءِ زیردست کننگ آن عرب لوزانک ءِ باز زیمی کرے و عرب لوزانکار و زانتکار آتے ایت کننگ و نوشتہ کننگ کن اسہ پُوسکنو سرحال ئس رسینگا۔ دُن کہ سرحال نا جیڑہ داسکان کہ جتّا کننگتنے اندا سوب آن او نا زہم عرب لوزانک و خاص وڑ ئٹ فلسطینی لوزانکار آتا نوشتہ آتا تہٹی خننگک۔

جہان ئٹ ہر ہمو زیردست مروک آ راج آتا لوزانک ئٹ اسہ بھلو بشخ ئس اوفتا جند ئنا زی آ مننگوک آ یا مروک انگا زورگر نا ظلم و زوراکی تا بارو ئٹ ءِ. دا لوزانک نہ تنیا ہمو ظلم و زوراکی تا کسّہ غاکو ،بلکن زورگر آتا برخلاف بش مننگ و جنگ کننگ نا ہم پنت ءِ ایتیرہ۔

زیردست مروکا راج ئنا لوزانکار آتا زمہ واری تنیا دا اف کہ او تنیا تینا راج آ مروکا ظلم و زوراکی تا کسہ آتے اتیر بلکن اوفتا زی آ دا ہم المی ءِ کہ او اندا وڑ ئنا جاور آتیا او تینا راج ئنا راہشونی ءِ کیر۔ زیردستی آن پیشتمنگ نا کسر تے ایشان اِیتر۔

1936 ئٹ فلسطین نا شار Akka( acre ) 5 ٹی ودی مروکا لوزانکار غسان کنفعانی 1948 نا اسہ جنگ ئسے نا آئی وٹنس(Eye witness) مننگ نا سوب آن خاہوت تون اوار فلسطین آن پیشن کننگا(جلاوطن کننگا)۔ او ڈیہہ آن کشنگ مننگ آن گڈ اسہ وار ئس بیروت و پدا دمشق ئٹ باہوٹی مس۔ غسان کنفعانی جنگ ئٹی رودوکو لوزانکار ئسے. او تینا زند ئنا اسہ بھلو بشخ ئس جلاوطنی ٹی گدریفینے، او خِدر ہفدّہ کتاب نوشتہ کرینے اوفتیٹی گدار، افسانہ ،کسمانک plays و نوشتانک اوار ءُ دافتیٹی باز آ کتاب آک و نوشتانک آک پیشن نا بولی تیٹی مٹ کننگانو۔

کنفعانی نا جند تینا تیوہ غا زند ءِ باہوٹی کیمپ و ڈیہہ آن پیشن (جلاوطنی ٹی ) گدریفک، ولے مُچ زند ئٹ او زور آور نا جوڑ کروکا دیوال آتے بٹنگ نا جہد ءِ کیک و اندا مزاحمت نا سوب آن خلنگ مریک۔

غسان کنفعانی ہمو نوشت کار آتیان اَسٹ ءِ کہ ہرا تینا لوزانکی تاغّت ءِ زوراک نا برخلاف سلاء آن بار کارمرز کیک و تینا خوانوک آتے غلامی نا برخلاف مزاحمت نا پنت ایتک. او تینا کسہ آتیٹی نہ بیرہ فلسطینی راج آ مروکا ظلم و زوراکی تا درشانی ءِ کیک، او تینا لاچاری ءِ ایشان تفک بلکن او تینا باز آ کسّہ آتیٹی راجی سنچ و سما نا درشانی ءِ کیک۔ 

دُن کہ اونا ناول men in the sun، ہرا ٹی خاص انگا کڑد آ تہے اسہ اندنو سوال و واقعہ سے تون کسہ ءِ ایسر کیک کہ کڑد آتا عمل خوانوک آتا زہن ئٹ سوج ئس ودی کیک کہ خوانوکاک اودے پٹنگ کن بیوس مریرہ۔

غسان کنفعانی اندا وڑ ئٹ 1972 ٹی 36 سال نا عمر ئٹی نادُرست آ بندغ آتا اسہ بمب تراک ئسے نا پلویڑ ئٹ بریک و نمیران مریک۔

دا نوشت غسان کنفعانی نا ناول men in the sun یعنی "دے ئنا بندغ " نا زی آ چمشانک ئسے۔ سال 1962 ٹی نوشتہ مروکا دا ناول عرب جہان و خاص وڑ ئٹ فلسطین نا ہندی مخلوق کِن اسہ نغد کاری ئسے۔ دا ناول 1948 نا جنگ و فلسطین آ اسرائیل نا زوراکی نا بھرم ئٹ ودی مروکا زر و مالی تنگی(economics crisis) تیا نوشتہ کننگانے۔

دُن کہ اندا ناول نا بنماسی کڑد آک چار ءُ، اسٹ نیم وہی آ ابو قیس، ارٹمی ہژدہ سالی مروان، مسٹمی اسد و چارمیکو ابو الخیزران ءِ۔ بناء ٹی مُسہ کڑد (ابو قیس، اسد، مروان ) بصرہ عراق نا ہمو جاگہ غا اسٹ ایلو تون دچار مریرہ و اوار تمیرہ ہراڑے بندغ آک ڈھکوئی اسہ جاگہ غان ایلو جاگہ غا گدریفنگ مریرہ، اوفتا اوار مننگ نا بھلا سوب دادے کہ او مُسٹ انگاک روزگار کن تینا اُرا تیان پیشتمانو و داسہ داڑے عراق نا سیم آن ایپار مننگ و کویت آ اننگ خوارہ۔ داڑے او ابولخیزران تون ڈک کنیرہ و اونا سواری اسہ دیری ءُ ٹینکر ئسے. ابولخیزران نا روزگار دادے کہ او مدام ڈھکوئی پیشن نا بندغ آتے سیم آن داپار ایپار دیک اتیک۔ ابولخیزران مسٹ انگا تیان زر الیک و اوفتے مہالو آن اندا سرپد کیک کہ دا کسر ئٹ پین ہچ ءُ ہڑاند ئس اف بس اندا اسٹ انگا ہڑاند ءِ کہ اِرا جاگہ غا نُمے ٹینکر نا بجا یعنی اونا ٹینکی ٹی تینے ڈھکوئی تمک، اوفتے ٹینکی ٹی ڈھکنگ نا مسخت اوفتے سیم ئنا لشکر آن ڈھکنگ نا مریک ،بنجائی چار انگا کڑد آک فلسطینی باہوٹی ءُ، ہرافتے سہب ئنا مالو عراق آن مُستی کویت کِن پیشتموئی ءِ۔

وختس کہ سیمی لشکر نا چوکی ءِ خُڑک کیرہ تو ابوالخیزران شش منٹ کِن اوفتے خیر ئنا ٹینکی ٹی ڈھکک. مُستی کائک او گشادی ئٹ تینا موکل نامہ ءِ الیک و دافتے ارفّک و رادہ مریک، مچے مون آ ولدا دافتے کشک ءُ مونا سوار کیک. دا شش منٹ ئٹی دےِ دافتے اندن ہُشِک کہ کس ہچ ئسے نا مفک کُل دم خیشتو مریرہ و بے حال مریرہ۔

داکان اوفک سوار مریرہ و مُستی کارہ و مونی پدا سیمی لشکر نا ارٹمی چوکی کہ خُڑک مریک پدا ابوالخیزران اوفتے ٹینکی ٹی کیک۔

سیمی لشکر پدا سونج و رونج کن ابوالخیزران ءِ بٹنگک دا واری شش ہفت منٹ آن زیات اودے تورک اوڑتون ہیت و تران کیک و خوش گپی کیک۔

ابوالخیزران پدی بریک و ٹینکر ءِ اسٹاٹ کیک و رادہ مریک. مچے مونا اننگ آن پد سلیک کہ اوفتے ولدا مونا سوار کیک۔ وختس کہ ٹینکی نا با ءِ ملیک خنک کہ او ہر مُسٹ ءِ باسُنی کسفینے. ابوالخیزران اوفتا جون تے دیک و اسہ گندی ءُ جاگہ سے نا خُڑک آ بٹک و راہی مریک۔

مچے مونی اننگ آن پد او اندا نیت ئٹ واپس بریک کہ اوفتا جیب آتا زر آتے کشے ولے او کہ ہمو جاگہ غا سر مریک تارمہ مریک و اوفتا جونک خننگپسہ۔ سلوک جاگہ غا اونا زہن ئٹ خیال ئس بریک کہ دا انتئے توار کتوس و سوج کیک کہ اوفک انتئے ٹینکی ءِ ٹکِفتوس؟ why didn't they knock on the sides of the tank و  واپس کائک تینا سواری نا سیٹ آ تولِک و ولدا سوج کیک کہ نم انتکن ٹینکی ءِ ٹکِفتویرے؟ نُم انتکن ایت کتویرے ؟انتئے ؟ اندا سوج تون کسّہ اِیسر مریک۔

دا ناول فلسطین آ 1948 نا کوزہ آن تقریباً 10 ،12 سال آن پد نوشتہ کننگا۔ جنگ ئنا جاور آتیان ودی مروکا باز آ نفسیاتی جیڑہ، مالی جیڑہ، اُست پِننگ و خُلیس نا ڈول انگا حالیت ناول نا بنداوی خیال ءِ۔

اندا النگ و کسفنگ نا خُلیس ءِ کہ او مُسٹ انگا فلسطینی باہوٹی تا خیال ئٹ کہنگ نا وخت آ دا ایت ہم بفک کہ اگہ نن ٹینکی ءِ ٹکیفن گڑا مننگ کیک کہ نن تینے مرک آن رکھنگ کین۔ اوفک ارزانی ئٹ تینا کہنگ ءِ قبول کیرہ. اندن گمان مریک کہ کسّہ نا ہر مُسٹ انگا کڑد آک مرک آن مُست کسکنو۔ خُلیس اوفتا ملی تیٹ انداخس جاگہ کرینے کہ اوفک تینا زند ئنا گڈی ساعت آتے دُن بے ساہ آ object نا وڑ اسہ جاگہ ئس تخوک ءُ و اوفک ہچ سُر و پُر کپّسہ۔

خیال و گواچنی، اُست پِننگ و اومیت، گڈیکو و بروکا وخت ئنا نیام ئٹ مُرکروکا بندغ آک زند و مرک ئنا نیام ئٹ سلینگ stagnation نا گواچی ءُ۔ اسہ کُنڈ آن اوفتا پنوک آ اُراک و جاگہ غاکو، اوفتا بھس مروکا خلقت آکو، اوفتا بُن الوکا بازاک ءُ، اوفتا پُلنّگ مروکا مال و مڈّی کو، ڈیہہ آن کشنگ نا ڈُکھ، باہوٹی کیمپ آتیٹی بزگّی و بیوسی ءِ ، لنگڑی و وے افی ءِ، خلیس و غلامی ءِ، ارٹمی نیمہ غا سیم آن ایپار تینا دے تہ گدریفنگ ءِ، زندہ مننگ کہ روزگار نا پٹنگ کہ درپہ دری ءِ۔

غسان کنفعانی اندا رد ئٹ دا تیوہ غا جیڑہ اوفتا زند ءِ سلینگ نا آماچ کرینے، او دا نا بنداوی سوب باہوٹی تا خیال ئٹ سرپندی مفننگ ءِ۔ و ہر وڑ ئنا زور آور ءِ ہمو وڑ آ منِنگ (accept) کننگ ءِ۔ نئے او بندغی آجوئی نا بارو ئٹ تچک ءُ خیال ئس تخرہ و نئے بندغ نا بنائی حق آتا لتاڑ نا بارو ئٹ جیڑیرہ۔

دا ناول نا ہر مُسہ باہوٹیک تینا ڈغار آ مروکا کوزہ نا برخلاف ہچ وڑ ئنا مزاحمت کپسہ و اوفک تینا ڈیہہ ئنا حالیت آتیان بیزار مریرہ و اودے یلہ کیرہ و کارہ۔ تینا ڈیہہ ئنا جاور آتیان نّرنگ نا جہد ءِ کیرہ و نرنگ ئٹی اسہ زوال ءُ مرگ ئسے نا گواچی مریرہ۔ 

ناول ئٹ کارمرز مروکا دیر ئنا ٹینکی نا چار انگا پہناد ایہُن ہم کوزہ گیر نا جوڑ کروکا ہمو غیر فطری دیوال (boundaries) ءِ ہراٹی ظلم و زوراکی نا گواچی مروکا راج دم کشنگ کپّک، دا ٹی زندہ مننگ نا ہچ وڑ ئنا اومیت اس اف، دُن کہ زوراک نا خلیس اندن زیات ءِ کہ بندغ ٹینکی ٹی تینا ساہ ءِ اِیتک ولے ٹینکی ءِ ٹکئّفپَک۔

ناول خوانوک آک بائدے کہ دا ناول ءِ خوانر۔ اسہ تو دا ناول اندو وڑ اسیٹ درشان کننگانے کہ خوانوک آ ءِ تینکن کشک و ارٹمی ناول نا اندنو کسہ ئسے کہ بلوچ نا زند تون باز ھمگرنچ ءِ۔

                                                   __________________________

دا نبشتانک ئٹی درشان مروکا غٹ خیال و لیکہ آک نبشتہ کار نا جند ئنا ءُ۔ المی اف کہ بی ایس سی اسلام آباد اونا خیال و لیکہ نا منوک مرے۔